Médecins de la Grande Guerre
Accueil - Intro - Conférences - Articles
Photos - M'écrire - Livre d'Or - Liens - Mises à jour - Statistiques
Quand les Belges s’entraînaient
au Camp de Mailly. Jozef Deruyck et Arille Tassin Indication du lieu Ce camp militaire français était partiellement situé
sur le territoire de la commune de Mailly-le-camp et
est nommé par les Français le « camp de Mailly ».
Mailly-le-Camp s’étendait sur Fig.1 Voici l’église de Petit-Mailly
représentée plus loin par une autre vue. Sur cette carte-vue, l’église se
trouve encore intacte. En 1914, l’avancée allemande fut telle que l’église de
Petit-Mailly (hameau de Mailly-le-Camp)
put être bombardée par l’ennemi. Fig.2 La carte ci-dessus a été envoyée par un soldat
belge pendant sa présence au camp. La date du bombardement de l’église est
clairement indiquée sur la carte. Les Allemands repoussés en direction du
nord-ouest, le Camp d’Instruction put être remis en usage. Ci-dessous, une
autre carte-vue illustre les dégâtes causés par
l’artillerie allemande. Fig.3 Voici une deuxième image du village faisant
référence au bombardement du 9 septembre 1914. Heureusement l’entièreté du
village ne subit pas la rage destructrice des Allemands. Vu le nom de la rue,
on peut imaginer que les tirs allemands s’adressaient en priorité au chemin de
fer et à la gare afin de perturber les communications et l’approvisionnement
des Français. Sur l’image ci-dessous on aperçoit les soldats belges
déambulant dans une partie restée intacte du village sans doute à la recherche
d’une ration complémentaire de nourriture et de boissons. Fig. 4 Le
village Mailly-le-Camp a été exploré par les soldats Belges, probablement à la
recherche d’une ration complémentaire de nourriture et boissons. Le camp ne reçut pas seulement la visite des soldats
belges. Une division de l’armée russe détachée en France reçut d’abord une
formation dans ce camp avant de rejoindre les tranchées du front. Les Belges
eurent à partager le camp avec les Russes et nous le verrons plus loin, cela
amena quelques problèmes de coexistence ! Fig.5 Ci-dessus une carte-vue illustrant la présence
Russe au Camp de Mailly. Remarquez le cachet
personnel d’un militaire (sans doute un officier français qui faisait partie
d’une mission française auprès de la division d’Armée Russe. A la page
suivante, nous examinerons le verso de cette carte qui vaut la peine d’être
étudiée minutieusement. Fig. 5 bis La carte dont vous avez pu voir plus haut
le recto part d’un bureau de poste militaire français le 22 juin 1917,
largement après la présence des Belges à Mailly.
L’expéditeur a mentionné sa station, à savoir Troyes. Tout comme sur le recto,
nous constatons le cachet personnel cette fois à côté du cachet du
« Commissaire Militaire » de la gare de Troyes. A noter comme déjà
mentionné plus haut, que Troyes était relié au Camp grâce à Les soldats Sénégalais séjournèrent aussi au camp afin
d’y recevoir une instruction complémentaire avant l’envoi sur le front. Des
cartes-vues sur lesquelles figurent « le village des noirs «
existent. Les Américains qui arrivèrent en France en 1917 durent aussi
séjourner à Mailly afin de se familiariser avec la
guerre des tranchées. Nous ne possédons malheureusement pas de cartes-vues les
représentant à Mailly. La période de présence Des dates exactes de présence n’ont pas encore été
trouvées. L’article du commandant Pinet nous donne
seulement des dates approximatives. Ces dates sont confirmées en majeure partie
par les pièces trouvées. Vers la mi-décembre 1916, la 1ère Division d’Armée est
envoyée au Camp de Mailly où elle devra partager une
petite du cantonnement avec les Russes toujours présents. Au début, l’entente
de ces deux groupes de soldats n’a pas posé de problèmes et l’on peut imaginer que le vin français et
la vodka russe participèrent à la bonne entente ! Par la suite, il se posa
certainement quelques problèmes comme nous le verrons plus loin ! Entre 1916 et 1917, la 1ère Division fut
remplacée par la sixième Division. Nous pensons que cette Division n’aurait du
rester que 2 à 3 semaines au camp mais que les intempéries en ont décidé autrement
et que la présence des Belges dura un mois entier. Fin janvier 1916, la 6ème
Division retourna sur le front belge. Nous allons essayer de préciser les dates
que nous venons de mentionner grâce aux cartes-vues en notre possession. On peut se demander pourquoi seules la 1ère
et la 6ème Division d’Armée furent envoyées à Mailly
pour y recevoir un entraînement spécial. Peut-être trouverons un jour
l’explication dans les archives militaires françaises et belges. Fig 6 Voici le
verso de la figure 1. La date mentionnée par l’expéditeur y figure clairement.
LA carte écrite le 13 décembre 1916 (date la plus ancienne qui nous est connue)
a été oblitérée le 14/12 par Fig 7 Le recto de
cette carte-vue nous montre les vastes constructions du camp. L’expéditeur ne
nous a mentionné ni son adresse militaire ni une date. Nous devons nous
contenter du cachet de départ de Ci-dessous,
un exemplaire d’une lettre expédiée par un Belge Fig. 8 L’enveloppe montrée ci-dessus est expédiée
le 21 décembre 1916 de Mailly vers Baarle-Nassau en Hollande. Une première
constatation est la présence d’un timbre Belge de l’émission 1915.
L’oblitération est exécutée par une marque PMB sans numéro. L’expéditeur est
membre de l’unité de l’Armée décrit par B46 3/I. La signification est 3ième
Compagnie du 1er Bataillon du 4ième Régiment de Ligne.
L’oblitération ronde CF en dessous du timbre signifie que la lettre est passée
par l’office de la Censure de Folkestone. Fig. 9 On peut trouver le côté vue de cette carte
à la figure 2. Nous pouvons également constater içi qu’il a fallu quelques
jours pour déposer la correspondance au Bureau Poste Militaire. L’expéditeur
mentionne la date du 25 décembre 1916 et le cachet de départ mentionne 27
décembre. Il y a clairement la mention Mailly (la seule carte en notre
possession portant cette mention) : « Je
t’écris la présente de Mailly…. » Le texte est interrompu, de là nous
pouvons supposer que le message complet a été écrit sur au moins 2 cartes. Le
bénéficiaire est un soldat du Génie (Service Technique du Génie) qui faisait
son service auprès de l’Institut Militaire Belge de Rééducation Professionnelle »
en abrégé I.M.B.R.P., à Port-Villez (postal par Vernon). Fig. 10 Le hasard a voulu que nous trouvions une
deuxième carte avec la même écriture. Le destinataire et le cachet de départ
sont identiques, et le texte de la précédente carte continue de façon de
pouvoir lire le texte en entier. Selon le texte le troupier aimerait retourner
à Bruxelles et espère la fin de la guerre. Une seconde plainte est l’exécution
de beaucoup de marches et manœuvres. La 1ère Division d’Armée quittera Mailly fin 1916 pour être relevée par la 6ème
Division d’Armée. Le dernier courrier en notre possession est daté du 30
décembre 1916. Il est représenté ci-dessous Fig. 11 Lettre expédiée en franchise postale cette
fois oblitérée avec le PMB 8 le 30 décembre 1916. Le bénéficiaire habite à
Paris dans le 17ième arrondissement. Comme nous pouvons le constater,
l’expéditeur est un adjudant de l’unité B46 4/4 : Ceci signifie la 4ième
Compagnie du 4ième Bataillon du 4ième Régiment de Ligne
(foir fig. 11bis). Comme nous ne disposons pas du contenu, il ne nous est pas
possible de mentionner quand la lettre a été écrite. Par les pièces mentionnées nous pouvons conclure que la correspondance n’a
pas été oblitérée sur place. La présence de 2 cachets différents nous semble
improbable. Nous supposons qu’il y avait journellement une correspondance entre
Mailly et l’Office centralisateur des Postes Militaires Belges. Fig 11.bis Verso
de la figure 11. La 6ème Division d’Armée aurait été
présente au camp dés le début de l’année
17. La carte la plus proche du premier
janvier est celle-ci qui porte la
date du 8 janvier. Nous ne pouvons donc
confirmer la présence des Belges avant cette date. Fig. 12 Carte-vue avec unité de l’armée Française
au salut au drapeau et avec texte « Au drapeau ». Clairement expédiée
par un militaire Belge du 1ier Régiment Carabiniers, 2ième
Compagnie (C244 2Cie). Nous avons le doute de la date exacte de l’écriture. Le
cachet de départ nous donne 8 janvier 1917. Le bénéficiaire se trouve à la
« Cie des Sapeurs-Pontonniers du Corps des Troupes Auxiliaires du Génie
(B185 dans l’adresse). Comme la carte-vue mentionne sur le côté vue Camp de
Mailly, nous pouvons certainement accepter que la carte a été expédiée du Camp. Fig 13 et 13 bis
Dommage que l’expéditeur de cette carte n’a pas mentionné une date. Le PMB
mentionne donc le 9 janvier 1917. La carte-vue reproduite ci-dessus, porte
également le texte « Je suis bien arrivé ici ».Le bénéficiaire devait
être un réfugié belge (vu son nom) qui s’était installé à Bas-Mendon. L’expéditeur est en service au 3ème
Régiment Carabiniers (C295) .Le mot Cie est visible mais on ne distingue que
les lettres meur du mot suivant. Probablement faut-il
lire le mot « mitrailleur » ou « mitrailleuse ». Le Camp fut vraisemblablement utilisé comme base de départ pour les avions
chargés de la surveillance des lignes ennemies. Les circonstances atmosphériques étaient si mauvaises
(il faisait froid avec de la neige et de la pluie) au début de la période de
camp de la 6ème Division d’Armée, qu’il était impossible de sortir
pour s’entraîner. L’hébergement des militaires dans des baraques en bois
n’était pas adapté au climat. Le mauvais temps obligea sans doute les Belges à
rester plus longtemps que prévu à Mailly. Le retour
au front belge ne débuta que début février. Ci-après une vue des demeures de nos troupes dans le Camp, où nous avons vu,
à la figure 5, les demeures des Russes (constructions en pierres) nous devons
constater qu’elles ont été moins confortables pour les Belges. Fig. 14 La carte-vue ci-dessus nous montre les
baraques où les Belges sont restés. En voyant les tuyaux minces au bout de ces
logements, nous pouvons imaginer quels étaient les poêles qui y étaient
attachés. Si ceux-là devaient servir pour chauffer une telle baraque, il a
fallu se mettre autour pour se chauffer et sècher. Encore une carte prouvant la
présence Belge. Fig 15
L’expéditeur de cette carte a mentionné une date (25 janvier 1917) ce qui nous
est très précieux puisque le cachet est illisible quand à la date de
l’oblitération de départ. L’expéditeur se trouve au 2ème Régiment
Carabiniers, 12ème Cie (C290). Ceci est la dernière pièce dont nous
pouvons dire avec précision qu’elle fut expédiée du Camp. C’est d’ailleurs une
carte avec vue du Camp (représentée ci-après). Le bénéficiaire est un militaire
de l’armée belge et le code C119 code le « Corps des Transports » de la 6ème
Division d’Armée. Dans le texte nous pouvons lire le passage suivant :
« et sous peu j’aurai la joie de te revoir ». Etant donné que le
bénéficiaire fait partie de la 6ème Division d’Armée nous pouvons
déduire que l’unité de transport ne fut pas présente à Mailly.
Avec la carte suivante en franchise postale nous
obtenons une première indication de la date de départ des Belges Fig. 16 Carte en franchise postale expédiée par un militaire Belge
de l’unité C295 7ième Compagnie (voir fig. 13 pour l’explication du
code). Le cachet de départ est celui du PMB sans numéro du 23 janvier 1917.
L’expéditeur a oublié de dater la carte. Dans son texte il nous donne
cependant une belle indication du jour
auquel son départ eût lieu. Nous citons : « Ma lettre vous a donné tous les détails de notre vie ici. Encore
8 jours et nous nous remettrons en route pour Fig. 16 bis Le 24 janvier 1917, le Général Pétain est venu inspecter les
manœuvres des Belges. Pendant leur séjour à Mailly,
les Belges se sont trouvés durant ans un exercice dans le champ de tir des Russes et de
justesse, des accidents ont été évités. La fraternisation entre Belges et
Russes devint sans doute plus difficile d’autant plus que pour les hommes de la 6ième
Division d’Armée, suite aux leçons
tirées du séjour de la 1ière Division d’Armée, la vente de
vin et de boissons fortes avait été interdite (sauf pour les officiers).
Pendant son séjour à Mailly, Fig. 17 Enveloppe expédiée par un militaire de la 6ième
Division d’Armée de laquelle nous avons
déjà expliqué le code auparavant. Le timbre de 20 centimes (tarif pour lettre
simple vers Somerenn en Hollande) a été oblitéré par
le PMB sans numéro le 29 janvier 1917. Nous ne pouvons confirmer que cette
lettre a encore été envoyée du Camp de Mailly. La bande de fermeture est celle de la censure
à Folkestone (papier blanc avec impression noire et numéro 13; voir verso
ci-après). D’autres éléments en rapport avec la censure sont le numéro du censeur en violet 13, le
paraphe à cheval sur la bande et l’enveloppe en crayon aniline ainsi que le CF
dans un cercle frappé en violet. L’enveloppe est arrivée à Someren
le 27 février 1917. Ceci signifie que la lettre a mis 4 semaines pour arriver à destination. Fig. 17 bis C’est le moment de faire un
premier appel à nos lecteurs : nous désirons préciser avec plus
d’exactitude la période de séjour des Belges dans ce Camp. Si un lecteur était en possession d’autres dates, aussi bien
antérieures qu’ultérieures et ce pour chaque division, nous serions heureux de
les connaître. Formation et/ou enseignement Vu les plans d’attaques pour l’année 1917, toutes les armées du
front ouest devaient maîtriser les mêmes techniques pour mettre en œuvre des
actions coordonnées. Ce fut sans doute la raison pour envoyer 2 divisions Belges à Mailly. Fig. 18 La présence Belge au Camp de Mailly
a également été confirmée sur des cartes-vues. Pour ceux qui connaissent bien
les uniformes de cette période, il doit être possible de confirmer ou de
réfuter l’authenticité de cette photo. Vu notre ignorance à ce sujet, nous ne pouvons pas déterminer
s’il s’agit d’une photo originale prise à Mailly ou
d’ une photo prise à un autre
endroit sur laquelle on a simplement rajouté un texte. De nouvelles techniques étaient apprises sous la direction
Française, aussi bien au niveau du simple soldat qu’au niveau des différents
états-majors (Compagnie, Bataillon, Brigade, etc…).
Les conclusions nées de cette période d’exercices étaient nombreuses. Il était
important de mieux connaître les mitrailleuses qu’il fallait utiliser.
Egalement la coordination entre les différentes armes, en particulier
l’infanterie et l’artillerie, devait être améliorée. Il semblait qu’un
renforcement des états-majors avec des officiers complémentaires était
nécessaire (un problème pour l’Armée Belge qui ne disposait pas d’une vraie
Ecole Militaire comme les Français). Comme on le sait, les plans Alliés furent
bousculés par les offensives allemandes
durant cette année qui espéraient à tout prix mettre fin à la guerre avant la
participation des Américains à celle-ci. Fig. 19 Le logement des généraux (mieux que pour l’infanterie) a
été montré par un Belge à sa famille. La carte part le 13 janvier 1917 via le
PMB sans numéro vers Paris. Le code C250= 12ième Régiment
d’Artillerie de la 6ième Division d’Armée. La précision nécessaire
de l’unité= 103ième Batterie. Avec cette carte, qui porte un code d’unité
« C » que nous n’avons pas encore vu précédemment, on peut se
demander qu’elle fût la composition exacte des troupes ont firent le déplacement
vers Mailly. Unités d’armée présentes A ce jour, nous n’avons pas encore été portés à croire à une
anomalie quant à l’usage des codes voilés. Jusqu’à présent il a été mentionné
que la 1ière Division d’Armée est allée au Camp vers mi-décembre. En
regardant la correspondance nous avons rencontré différents codes B (B46, B48
et B51). Ci-dessous nous montrons encore une carte de la 1ière
Division d’Armée. Nous voyons à nouveau un code B. D’après la publication de
Léon Plovie, nous apprenons que les codes C ont été
introduits à partir du 26 septembre 1916. Ayant déjà plusieurs exemples nous
avons dû conclure qu’on a réintroduit les codes B pour la présence à Mailly. Fig. 20 Carte-vue de Mailly expédiée le
21 décembre 1916 par le PMB sans numéro. L’expéditeur appartient au 2ième
Régiment de Ligne (B42) et les autres indications 2/3 peuvent être interprétées
par deux manières différentes, comme 2ième Cie 3ième Bat
ou 2ième Bat 3ième Cie. L’indication du Bataillon se
trouve le plus souvent à droite de la ligne oblique. Le bénéficiaire se trouve
sur l’Ile de Guernesey. Figure 21 prouve que Fig. 21 Avec toutes les pièces mentionnant le code B, nous pouvons en
déduire qu’aussi bien l’Infanterie, l’Artillerie et le Génie étaient présentes.
La figure 15 nous apprend aussi qu’aucune Unité de Transport de la 6ième
Division d’Armée n’était présent à Mailly. Le premier tableau ci-dessous nous donne toutes les
unités de l’armée présentes de la 1ière Division d’Armée (aussi bien
avec les codes B que les codes C, les derniers étant donnés uniquement pour
info). Le deuxième tableau donne la même information pour la 6ième
Division d’Armée.
Quelques remarques en regardant ces deux tableaux attentivement.
Un nombre de Régiments d’Infanterie nouveaux ont été réétablis
durant (1ière Division d’Armée) et juste avant (6ième
Division d’Armée) la période d’exercices à Mailly.
Nous supposons que ces nouvelles unités de la 1ière Division d’ Armée n’ont pas
participé aux manœuvres à cause du caractère non –opérationnel de ces nouveaux
régiments. Quels codes B devaient-ils utiliser ? Dans les tableaux on
remarque après le nom du Régiment le texte « réétablis
le 20/12/1916 ». Le contraire ne peut être prouvé en trouvant des pièces
principalement pour la 6ième Division d’Armée. Il nous semble
logique de trouver des pièces pour la 1ière Division d’Armée vu
l’usage des codes B. Des codes B n’étant pas prévus pour ces nouveaux
régiments. Quelques petites unités changent de dénomination au passage du
code B au code C. Dans le premier tableau on peut remarquer ces dénominations
tandis que dans le deuxième ils n’ont plus été repris suite à la constatation
que pour la 6ième Division d’Armée les codes C étaient utilisés. A cet effet nous avons seulement retrouvé une dizaine de codes postaux
différents ayant un critère de la présence dans le Camp de Mailly.
Pour la pièce suivante nous ne pouvons confirmer avec certitude car le
« Maréchal des logis fourrier » affirme être déjà depuis un mois en
congé. Néanmoins cette pièce est revêtue du code B51 et est oblitérée durant la
période de présence de la 1ière Division d’Armée à Mailly. Fig. 22 Cette carte de vœux a été écrite le 27 décembre 1916 et
revêtue d’un cachet de départ le 31 décembre. Affranchie d’un timbre rouge à 10
centimes de l’émission de 1915, cette carte part vers Gouda via un passage au
service de censure Folkestone (cachet sur 1 ligne en violet « CENSURE
MILITAIRE » et oblitération circulaire en violet C.F.). L’expéditeur est
membre du 1ier Régiment de Ligne et en particulier la 2ième
Batterie « Mortiers Van Dueren ». Le
deuxième paraphe commence avec « Je
suis déjà un mois en congé », ce qui n’est pas à mettre en concordance
avec le Camp d’exercices de Mailly. A-t-on envoyé certains groupes en congé sous la durée des exercices ? A défaut d’indications sur l’enveloppe et à défaut du contenu de
la lettre, nous ne pouvons affirmer que la pièce suivante a été envoyée du Camp de Mailly.
Ci-après une partie du verso où nous voyons l’adresse de l’expéditeur
en-dessous de la bande de fermeture de la censure. Fig. 23 L’expéditeur est membre du 3ième
Régiment Carabiniers 5ième Compagnie (C295, on peut voir cette
indication en-dessous du n°. 130 imprimé sur la bande de fermeture). Etant
donné que le bénéficiaire habite en Suisse, nous remarquons un affranchissement
de 25 centimes. La pièce part aux Postes Militaires Belge le 1ier
janvier 1917. Elle a été écrite peut-être avant. Nous trouvons encore un
passage au bureau militaire le 3 janvier (PMB sans numéro du 3/1/17 frappé sur
la bande de fermeture. Arrivée à Basel le 10 janvier 1917. Très joli sont les
éléments de censure différents, à savoir une bande de fermeture blanche avec
impression en noir, le texte « Censure Militaire » et le numéro 130,
le numéro du censeur 130 frappé en vert et le paraphe à cheval en crayon aniline
sur la bande et l’enveloppe sur l’envers. Fig. 23bis Vues du Camp Avec les images ci-après, nous voulons montrer ce que nos Belges ont vu
durant leur présence. Nous commençons par la gare ou ils sont arrivés en train.
Nous avons déjà vu qu’ils étaient en route depuis deux jours. Fig. 24 Les figures 25 à 30 sont reproduites en format réduit. Fig. 25 Fig. 26 Fig. 27 Voiçi encore quelques cartes qui reflètent la présence Belge. Fig. 28 Fig. 29 Fig. 30 Utilisation des cartes-vues pendant la période
d’exercices Après leur présence, quelques Belges ont emporté dans leur sac des cartes
de Mailly vers le territoire du front et les ont utilisées comme support pour leurs
relations postales avec la famille et connaissances, probablement pour leur
donner une image de leur entourage. Fig.
31 Avec l’indication « front belge » au-dessus de l’arrière de la
carte-vue, nous pouvons affirmer que les Belges avaient quitté à cette
époque Mailly.
La date manuelle étant le 1ier février 17 tandis que le cachet de départ
mentionne 3/2/17. Malheureusement, notre soldat a oublié de mentionner son
adresse militaire. La carte –vue suivante nous donne une image générale du Camp et a
été utilisé encore plus tard. Fig. 32 Cette carte-vue donne une image de la partie de cantonnement
du Camp. Elle a été expédiée le 19 avril 1917 via le PMB 4. L’expéditeur donne
comme adresse C209 7ième AB.
La transcription du code nous indique qu’il s’agit du 6ième Régiment d’Artillerie de la 6ième
Division 7ième Batterie (AB= Armée Belge). Notre expéditeur faisait
partie, probablement, des unités qui se sont entraînées à Mailly.
Le bénéficiaire est un employé de la gare (chef garde) de Terneuzen en
Hollande. Il y avait encore des trains entre Terneuzen et L’Hôpital Qu’il y eut parfois un accident dans un tel Camp d’exercices est
probable. La présence pendant plusieurs semaines de troupes à l’exercice
nécessitait une infrastructure médicale. A ce jour, nous n’avons pas encore trouvé
une pièce postale sur laquelle l’expéditeur mentionne sa présence à l’hôpital
du Camp. Nous faisons appel à nos lecteurs
dans le cas ou l’un d’entre eux posséderait une telle pièce ! Fig. 33 Conclusions et questions. 1)
Nous
voyons clairement la présence des Belges pendant la période décrite
(mi-décembre 1916 à fin janvier 1917). Une précision plus fine des dates n’est hélas pas possible. 2)
Nous
trouvons des pièces postales affranchies avec des timbres Belges. Devons-nous
conclure que des employés postaux étaient présents pour vendre ces timbres, reçevoir la correspondance sortante et distribuer celle
rentrante ? 3)
Y
avait-il du matériel Belge pour oblitérer les pièces sortantes? Nous ne pensons
pas car nous constatons qu’il y a deux jours entre l’écriture de la carte ou de
la lettre et le tamponnement du cachet de départ. La présence d’aussi bien le
PMB sans numéro que le PMB 8 sur les pièces confirme notre opinion. 4)
Des
marques de censure spéciales n’ont pas été rencontrées. Des indications
normales se rencontrent sur les quelques pièces postales avec censure que nous
possédons. 5)
Vu le
petit nombre de codes trouvés jusqu’à présent, on peut se demander si la
première et la 6ème Division d’Armée ont
été transportées dans leur entièreté vers le Camp. Qui peut nous donner
d’autres codes avec certitude? 6)
L’utilisation
des codes B pour la 1ière
Division peut être qualifiée de particulière quand on sait que pour la 6ième Division
d’Armée les codes normaux étaient
d’application. Les raisons de cette différence de traitement entre les deux
divisions ne sont pas connues ! Bibliographie. Pinet Th. (Capitaine-Commandant), Le Camp de Mailly 1916-1917 ; Les
Belges sont dans la plaine, Bulletin de Cavalerie, n°. 289, août 1991, pages 1-4 Plovie L., Postcodes in gebruik bij de
Belgische strijdkrachten tijdens WO I, Studiekring Wereldoorlog I en II,
Jaargang 2, n° 4, November 1996, pages 18-32 Plovie L., Postcodes tijdens de eerste
wereldoorlog, Studiekring Wereldoorlog I en II, Jaargang 3, n°.3, augustus
1997, blz. 11-22 Silverberg R., Censure et Postes Militaires Belges 1914-1929, Edit. Philat.
H.Raassens 1982 Wanneer de
Belgen hun opleiding hadden in het Kamp van Mailly. Jozef Deruyck en Arille Tassin Situering Dit Franse militair kamp is gedeeltelijk
gelegen op het grondgebied van de gemeente Mailly-le-Camp en draagt bij de
Fransen de naam van “Camp de Mailly”. Mailly-le-Camp is met zijn 4270 hectare een
kleine gemeente. In het jaar 1999 was het inwonersaantal 1423. Ten tijde van de
Eerste Wereldoorlog zal dit aantal waarschijnlijk nog lager geweest zijn. Het
oefenkamp zelf is 12000 ha groot en ligt te paard op de departementsgrenzen van
Aube en Marne. De toegang tot het kamp ligt vlak aan de dorpskern van
Mailly-le-Camp en slechts 1 departementale weg doorkruist het zuidelijk deel
van het kamp en maakt de verbinding tussen Lhuitre en St-Ouen-Domprot. We vermoeden
dat deze weg bij oefeningen in het kamp dan ook zal afgesloten zijn. Tot
hiertoe zijn de aangehaalde plaatsnamen waarschijnlijk bij jullie slechts grote
onbekenden. Om enig houvast te geven kunnen we eerst zeggen dat we op ongeveer
150 km oostelijk van Parijs zitten. Mailly-le-Camp ligt op de nationale weg
(N77 nu gewijzigd in D977) tussen Châlons-sur-Marne en Troyes, ongeveer in het
midden tussen beide steden. Vitry-le-François ligt op ongeveer 35 km ten oosten
van de ingang van het kamp. Fig. 1 Dit is de
kerk van Petit-Mailly waarvan we hierna nog een ander beeld krijgen. Hier dus
nog in volledig gave toestand. In 1914 werden de Fransen eerst zover
teruggedrongen zodat de kerk van Petit-Mailly (een gehuchtje van
Mailly-le-Camp) een obus te verwerken kreeg. De tekst van figuur 6 geeft
hierbij een verdere aanwijzing (geschreven door een Belgisch piot trouwens). Fig. 2 De hierboven getoonde
kaart werd door een Belg verstuurd tijdens zijn verblijf in het kamp. De datum
van de beschieting is duidelijk vermeld op de kaart. Nadien werden de Duitsers teruggedrongen
richting noordoost zodat het oefenkamp terug in gebruik kon worden genomen.
Hierna dan nog een ander beeld van de verwoestingen zoals die werden aangericht
door de Duitse artillerie. Fig. 3 Dit is een tweede beeld van het dorp met een verwijzing naar de beschieting van 9 september 1914. Gelukkig is niet de volledige gemeente ten prooi gevallen aan de vernielingszucht van de Duitsers. Gezien de naam van de straat zal hun bedoeling geweest zijn om de spoorlijn en het station te treffen om alzo de communicaties en de bevoorrading van de Fransen te ontregelen. Op het beeld hieronder ziet men de Belgische
soldaten rustig kuierend in een niet getroffen deel van de gemeente. Fig. 4 Het dorp Mailly-le-Camp
werd door de Belgische soldaten verkend, waarschijnlijk op zoek naar een
bijkomend rantsoen aan voedsel en drank. Het kamp heeft trouwens niet alleen Belgen op
bezoek gekregen. Toen een Russische legerafdeling aan het westelijk front in
Frankrijk kwam meevechten kregen zij eerst een bijkomende opleiding in dit kamp
en ze verbleven er trouwens geruime tijd (waren de Russen dan zo slecht
opgeleid om oorlog te voeren?). De Belgen hebben het kamp ook moeten delen met
de Russen wat tot enkele problemen aanleiding gegeven heeft. Daarover later
meer. Fig. 5 Hierboven een
sfeerbeeld van de Russische aanwezigheid in het kamp. Bemerk ook de private
stempel van een militair (waarschijnlijk een officier) van het Franse leger die
deel uitmaakte van de Franse missie bij de Russische legerafdeling. Op de
volgende bladzijde zien jullie nog de achterzijde van deze kaart. Alhoewel
geschreven door een Frans militair is dit toch de moeite waard om te bekijken. Fig. 5bis De kaart waar jullie
reeds de voorzijde van hebben gezien vertrekt vanuit een Frans militair
postkantoor op 22 juni 1917, ruim na de aanwezigheid van de Belgen te Mailly
dus. Gelukkig heeft de afzender zijn toenmalige standplaats aangegeven,
namelijk Troyes. Zoals aan de voorzijde ziet men de private stempel samen met
de stempel van de “Commissaire Militaire” van het station van Troyes (Gare de
Troyes onderaan in het stempel). Reeds bij de situering hebben we gemeld dat
Troyes werd verbonden met het kamp via de “Nationale 77”. Ook de Senegalese deelname aan het westelijk
front is voorafgegaan door een opleidingsperiode in het kamp van Mailly.
Hiervan bestaan ook zichtkaarten waar men spreekt van het “dorp van de
zwarten”. Wanneer in 1917 de Amerikanen op het Franse front verschijnen zullen
zij het kamp bijna volledig innemen om zich de technieken eigen te maken om de
Duitsers te bestrijden. Tot dan was een loopgravenoorlog een bijna onbekende
bij hen. Hiervan hebben wij nog geen zichtkaarten of foto’s kunnen ontdekken. De aanwezigheidsperiode Exacte aanwezigheidsdata hebben wij nog nergens
kunnen opvissen. Het artikel van commandant Pinet geeft ons slechts
approximatieve data. Deze data worden grotendeels bevestigd door de gevonden
stukken. Rond half december 1916 wordt de 1ste Legerdivisie naar het
kamp van Mailly gestuurd waar zij een gedeelte van het kantonnement moet delen
met de nog aanwezige Russen. Het samengaan van die twee groepen soldaten heeft
blijkbaar niet veel problemen opgeleverd want de verbroedering via de Franse
wijn (of de Russische wodka) moet zelfs te goed zijn geweest. Gevolg hiervan
was dat men voor het vervolg bepaalde maatregelen heeft moeten nemen. Daar
zullen we later nog wat meer over vertellen. Rond de jaarwisseling van 1916 en 1917 wordt de
1ste Divisie dan vervangen door de 6de. We vermoeden dat
ook deze divisie slechts voor twee tot drie weken in het kamp zou blijven. De
weergoden hebben er toen anders over beslist en hun verblijf is doordoor
uitgelopen tot een volledige maand. Eind januari is de 6de divisie
dan naar het front in het onbezette deel van België teruggekeerd. We gaan aan
de hand van de stukken trachten deze in de literatuur aangegeven data te
preciseren. Makkelijk is dit niet zoals jullie hierna zullen zien. Men kan zich de vraag uiteraard stellen waarom
enkel de 1ste en de 6de legerafdeling naar Mailly werden
gestuurd om een speciale training te krijgen. Hiervoor gaan we zowel de Franse
als de Belgische militaire archieven moeten aanspreken. Misschien vinden we dan
de verklaring. Fig. 6 Dit is de keerzijde van
figuur 1. De datering door de afzender is gelukkig duidelijk zichtbaar. De
kaart werd geschreven op 13 december 1916 (de vroegst gekende datum) en werd
bij de militaire post op 14/12 gestempeld (bemerk het blokje dat het jaartal
vervangt). De afzender geeft als zijn adres: B48 Armée Belge en campagne. De
betekenis hiervan is: wielrijderscompagnie van de 1ste legerdivisie.
We citeren enkele stukken uit de inhoud en hanteren daarbij een opgekuiste
versie van het Nederlands: “Het is een rare streek hier. De Duitsers zijn hier
ook geweest en wij liggen (sic) in de barakken waar de Russen zijn geweest. Er
zijn er hier nog altijd. Je mag tevreden zijn daar in België want hier staat
het niemand aan (noot van de auteurs: de reden hiervoor zullen we op de
volgende kaart zien). Je zou die Russen moeten horen zingen.” De kaart was
geadresseerd aan een aalmoezenier die op dat ogenblik in behandeling was in het
hospitaal van het Rode Kruis, namelijk “Océan” te De Panne. Spijtig genoeg
vinden we geen aankomststempel op dit stuk. Fig. 7 De voorzijde van deze
zichtkaart toont ons een beeld van de vaste constructies in het kamp (zie
verder). De afzender heeft ons noch zijn militair adres noch een datum
meegedeeld. We moeten het dus doen met de vertrekstempel van de militaire post
van 18 december 1916 (hier is het jaartal wel aanwezig). De bestemmeling is een
telefonist van de eenheid B227 (6de Linieregiment) 4de
bataljon. We citeren weer uit de geschreven tekst: “Goed aangekomen, twee dagen
trein, ongelukkiglijk is het hier zo vuil onder de voeten. Wanneer we
zullen vertrekken is nog niet gekend, het zal waarschijnlijk in de maand
januari zijn”. Onderlijnd zien jullie de reden voor de afkeer van de Belgen
voor het kamp van Mailly. Hierna een voorbeeld van een door een Belg
verstuurde brief. Fig. 8 De hierboven getoonde
briefomslag vertrekt op 21 december 1916 vanuit Mailly naar Baarle-Nassau in
Nederland. Een eerste vaststelling is de aanwezigheid van een Belgische zegel
van de emissie 1915. De ontwaarding is uitgevoerd met een BLP-stempel zonder
nummer. De afzender is lid van de legerafdeling omschreven met B46 3/I. De
betekenis hiervan is de 3e compagnie van het 1ste
bataljon van het 4e Linieregiment. De ronde C.F.-stempel onder het
zegel geeft aan dat de brief een doorgang gekend heeft bij het censuurkantoor
van Folkestone. Fig. 9 De zichtzijde van deze
kaart kan je vinden als figuur 2. Hier kunnen we ook vaststellen dat er een
paar dagen nodig waren om de briefwisseling na het schrijven bij het Belgische
militaire postkantoor te krijgen. De afzender dateert zijn kaart op 25 december
1916 en de vertrekstempel staat op 27
december. Duidelijk in de tekst is ook
de aanduiding Mailly (onze enige kaart waar het expliciet op vermeld is): “Je
t’écris la presente de Mailly …”. De tekst wordt abrupt afgebroken zodat we
mogen veronderstellen dat de volledige boodschap op minstens 2 kaarten werd
geschreven. De bestemmeling is een geniesoldaat (Service Technique du Génie)
die zijn dienst mag kloppen bij het “Institut Militaire Belge de Réeducation
Professionnelle”, kortweg I.M.B.R.P., te Port-Villez (postaal via Vernon). Fig. 10 Wil dat nu wel niet
lukken dat we een tweede kaart bezitten met hetzelfde handschrift. Ook de
bestemmeling en de datumstempel is dezelfde. En de tekst van de vorige kaart
loopt verder zodat we de volledige boodschap kunnen lezen. Volgens de tekst zou
onze piot graag terug naar Brussel gaan en hij hoopt dus op het einde van de
oorlog. Een tweede klacht is het feit dat ze veel moeten marcheren en manoeuvres
uitvoeren. De eerste legerdivisie zal vanuit Mailly
vertrekken op het einde van het jaar 1916 om afgelost te worden door de 6e
legerdivisie. Onze laatste datum is 30 december 1916 waarvan hierna een
afbeelding. Fig. 11 Portvrijdombrief die
ditmaal wordt afgestempeld met de BLP 8 op 30 december 1916. De bestemmeling
woont te Parijs in het 17de arrondissement. Zoals we hierna kunnen
zien is de afzender een adjudant van de eenheid B46 4/4. Dat is dus de 4de
compagnie van het 4de bataljon van het 4de Linieregiment
(oef, alle vieren zijn er door geraakt). Zie hiervoor bij figuur 11bis. Vermits
we geen briefinhoud hebben weten we niet wanneer de brief juist werd
geschreven. Uit de reeds getoonde stukken kunnen we
afleiden dat de briefwisseling niet ter plaatse werd gestempeld. De
aanwezigheid van twee verschillende stempels lijkt ons zeer onwaarschijnlijk.
We vermoeden dat een dagelijkse verbinding werd ingesteld tussen Mailly en het
centraliserende kantoor van de Belgische legerposterijen. Fig. 11bis Dit is de
achterzijde van figuur 11. Begin januari 1917 zou de 6de
divisie dan aanwezig zijn in het kamp volgens het artikel van de heer Pinet.
Bij dit laatste moeten wij toch onze twijfel uitspreken. Hierna een stuk met onze
vroegste datum in januari 1917, namelijk de 8e. Wie scherpt deze
datum aan? Fig. 12 Zichtkaart met Franse
legereenheid bij de groet aan de vlag als afbeelding en met als omschrijvende
tekst “Au drapeau”. Duidelijk verstuurd door een Belgisch militair van het 1ste
regiment Carabiniers 2de compagnie (C244 2 Cie). Naar de werkelijke datum
van het schrijven van de kaart hebben we het gissen. De vertrekstempel geeft
ons 8 januari 1917. De bestemmeling bevindt zich bij de “Cie des
Sapeurs-Pontonniers du Corps des Troupes auxiliaires du Génie” hier weergegeven
door de B185 in de adressering. Gezien de zichtkaart de vermelding aan de
zichtzijde draagt van Camp de Mailly mogen we zeker aannemen dat de kaart
vanuit het kamp werd verstuurd. Fig. 13 en 13bis Spijtig
genoeg heeft de afzender deze kaart geen geschreven datum meegegeven. Op het
militaire postkantoor krijgen we dus 9 januari 1917. De zichtkaart, waarvan
hierboven de afbeelding, draagt ook de tekst “je suis bien arrivé ici”. De
bestemmeling moet gezien zijn naam een Belgisch vluchteling zijn die zijn
tenten heeft opgeslagen te Bas-Meudon. De afzender doet dienst bij het 3de
Carabiniersregiment (C295) en de verdere precisering kunnen we niet met
volledige zekerheid aan het papier toevertrouwen. De Cie is nog
duidelijk maar hetgeen erop volgt lezen we als Meur. Waarschijnlijk
is dat dus “mitrailleur” of
“mitrailleuses”. Betere ideeën zijn steeds welkom. Vermoedelijk werd het
kamp ook als vertrekplaats voor vliegtuigen gebruikt om alzo de Duitse linies en
troepenbewegingen te gaan spotten. In de aanwezigheidsperiode van de 6de
legerdivisie waren de weersomstandigheden in het begin zo slecht (het was koud
met regen en sneeuw) dat men zelfs niet naar buiten kon om te oefenen. Daarbij
was het onderbrengen van de militairen in houten barakken ook al niet aangepast
aan het toen heersende klimaat. Gevolg was het uitbreiden van de aanwezigheid
en volgens onze bron werd begin februari de terugtocht aangevat naar het
Belgische frontgedeelte. Hierna dan een beeld van de verblijven van onze
troepen in het kamp. Waar we in figuur 5 de verblijven van de Russen hebben
gezien (stenen constructies) moeten we op onderstaande kaart vaststellen dat
het wel minder comfortabel zal geweest zijn voor de Belgen. Fig. 14 De hierboven staande
zichtkaart toont ons de barakken waar de Belgen verbleven. Als we de dunne
afvoerpijpen zien op het uiteinde van die logementen kunnen we ons ook
voorstellen welke kacheltjes eraan vast hingen. Als die voor de verwarming van
zulke barak moesten instaan dan zal men dicht opeen rond die “stoofjes” hebben
moeten staan om te drogen en het enigszins warm te krijgen. Nogmaals een kaart
die de Belgische aanwezigheid benadrukt. Fig. 15 De afzender heeft deze
kaart een datum (25 januari 17) meegegeven zodat we niet enkel naar de
vertrekstempel hoeven te kijken. Een geluk trouwens want het tweede cijfer van
de dagaanduiding is in het stempel weggevallen. De afzender behoort tot het 2de
regiment Carabiniers, 12de compagnie (C290). Dit is het laatste stuk
waarvan we met zekerheid kunnen zeggen dat het vanuit het kamp werd verstuurd.
Het is immers een zichtkaart van het kamp. De zichtzijde wordt hierna nog
getoond. De bestemmeling is een militair binnen het Belgisch leger en de code
C119 staat voor het “Corps des transports” van de 6de legerdivisie.
Uit de geschreven tekst halen we volgende passage: “et sous peu j’aurai la joie
de te revoir”. Gezien de bestemmeling ook deel uitmaakt van de 6de
divisie mogen we geredelijk aannemen dat de transporteenheid niet te Mailly
aanwezig was. Fig. 15bis Met volgende portvrijdomkaart krijgen we een
eerste aanduiding wanneer het vertrek zal plaatsvinden. Fig. 16 Portvrijdomkaart verstuurd door een
Belgisch militair van de eenheid C295 7e compagnie (zie figuur 13
voor de verklaring van de code). De vertrekstempel is die van de BLP zonder
nummer van 23 januari 1917. De afzender is wel vergeten zijn stuk te dateren
zodat we met een marge komen te zitten. Hij geeft immers in zijn tekst een
mooie indicatie wat het vertrek betreft. We citeren daarom: “Ma lettre vous a
donné tous les détails de notre vie ici. Encore 8 jours et nous nous remettrons
en route pour la Belgique. C’est
avec joie que nous quitterons M. Nous ne savons encore quel secteur nous
reprendrons. Les bruits les plus divers courent à ce sujet.” In vertaling geeft dat
dan : “Mijn brief heeft u alle details gegeven wat betreft ons leven hier. Nog
8 dagen en dan zetten wij ons terug in beweging richting België. Met plezier
zullen wij M. verlaten. We weten nog niet welke sector we zullen overnemen. De
wildste geruchten hierover doen de ronde.”. Als we twee dagen van marge
inbouwen en het stuk alzo dateren op 21 januari dan komen we aan een
vertrekdatum van 29 januari, de 8 dagen uit de tekst in rekening gebracht. De
bestemmeling is aalmoezenier De Meurichy bij de transporteenheid van de 6de
divisie (C119). Een bewijs dat ook voor de 6de divisie dat stuk van
de legerafdeling werd achtergelaten in het etappegebeid van het Belgische
leger. Een “colonne d’ambulance” (de CA na de C119) had men niet nodig in het
oefenkamp. Op het einde van het artikel zien we nog wel waarom. We vermoeden
ook dat er niet met scherp werd geschoten tijdens de oefeningen. Fig 16bis Op 24 januari 1917 kwam generaal Pétain de
manoeuvres van de Belgen inspecteren en tijdens de laatste week van hun
verblijf zijn de Belgen al wandelend in het schootsveld van de Russen terecht
gekomen. Op het nippertje werden ongevallen vermeden. Of dit ook een manier van
verbroedering was zijn we niet te weten gekomen, verbroederen bij een glas wijn
was voor de mannen van de 6e L.D. niet meer mogelijk na de lessen
die men getrokken had tijdens het verblijf van de 1ste L.D. (de
verkoop van wijn en sterke drank was verboden behalve aan de officieren). De
Belgische legerdivisie was op het moment van de oefeningen ook de reserve voor
het 4de Franse leger en moest indien nodig inspringen indien de
Duitsers wat te opdringerig werden. Fig. 17 Briefomslag verstuurd
door een militair van de 6de divisie waarvan we de code reeds
voordien hebben verklaard. De zegel van 20 centiemen (tarief voor een
enkelvoudige brief naar Someren in Nederland) werd ontwaard door de BLP-stempel
zonder nummer op 29 januari 1917. Of deze brief nog werd verstuurd vanuit het
kamp van Mailly kunnen we niet met stelligheid verzekeren. Vermits we ook geen
briefinhoud bezitten is het dus gissen. Zeer duidelijk is de sluitstrook van de
censuur te Folkestone (wit papier met zwarte druk en met nummer 13; zie
stuk van de achterzijde hierna). Verdere
censuurelementen zijn het violette censornummertje 13, de paraaf te paard op de
strook en de omslag in anilinepotlood en de cirkelvormige C.F. in violette inkt
geslagen. De omslag is te Someren aangekomen op 27 februari 1917. Om ter
bestemming te komen heeft deze omslag er dus 4 weken op gezet. Fig. 17bis Hierbij dan ook een eerste oproep tot onze
collega’s: we wensen de periode van verblijf in het kamp met nog meer precisie
te bepalen. Mocht u dan ook stukken bezitten met betere data, zowel vroeger als
later voor elke divisie, laat ons dan iets weten. Opleiding en/of bijscholing Gezien de geplande aanvallen voor het jaar 1917
moesten alle legers aan het westelijk front dezelfde technieken beheersen zodat
gecoördineerde acties mogelijk waren. Dit was dan ook de reden om 2 Belgische
divisies naar Mailly te sturen. Fig. 18 De Belgische
aanwezigheid in het kamp van Mailly werd ook vastgelegd op zichtkaart. Voor
diegenen die de uniformen uit die tijd goed kennen moet het mogelijk zijn de
authenticiteit van de foto te bevestigen of te weerleggen. Gezien onze totale
lekenstatus op dat vlak kunnen wij niet uitmaken of het een originele foto
betreft of een gerecycleerde waarbij men de tekst op de kaart eventjes
aangepast heeft. Onder de leiding van Franse instructeurs werden
de nieuwe technieken aangeleerd, zowel op het niveau van de gewone piot als op
het niveau van de verschillende staven (compagnie, bataljon, regiment, brigade,
enz…). De conclusies voortkomend uit deze oefenperiode waren velerlei.
Belangrijk was dat men meer en beter de mitrailleurs moest gebruiken. Ook de
coördinatie tussen de verschillende wapens, voornamelijk de infanterie en de
artillerie, moest verbeterd worden. Er bleek ook dat een versterking van de
staven met bijkomende officieren noodzakelijk was (een probleem voor het
Belgische leger dat niet over een echte Militaire School beschikte in
Frankrijk). Zoals men weet werden de geallieerde plannen echter doorkruist door
de Duitse aanvalslust tijdens dat jaar (waarschijnlijk om te trachten een einde
te maken aan de oorlog voor de Amerikanen van de partij zouden zijn). Fig. 19 De huisvesting van de
heren generaals (een stuk beter waarschijnlijk dan voor het voetvolk) werd door
één van de Belgen aan zijn familie getoond. De kaart vertrekt op 13 januari
1917 via de BLP zonder nummer naar Parijs. De code C250 kan men vertalen tot 12e
artillerieregiment van de 6de divisie. De noodzakelijke precisering
van de eenheid is de 103de batterij. Met dit kaartje, dat een nog niet geziene
postcode draagt, kunnen we ons de vraag gaan stellen welke troepen de
verplaatsing naar Mailly gemaakt hebben. Aanwezige legereenheden Tot hiertoe hebben we nog niet gewezen op een
anomalie bij het gebruik van de versluieringscodes. Reeds hiervoor werd gemeld
dat de 1ste divisie naar het kamp trok rond half december. Bij het
tonen van de briefwisseling zijn we verschillende B-codes tegengekomen
(namelijk de B46, B48 en B51). Hieronder nogmaals een stuk van de 1ste
divisie. Daar zien we nogmaals een B-code. Uit de publicatie van Leon Plovie
leren we dat de C-codes werden ingevoerd vanaf 26 september 1916. Vermits we nu
al meerdere voorbeelden hebben moeten we gaan besluiten dat men de B-codes
terug heeft ingevoerd voor het verblijf te Mailly. Fig. 20 Figuur 20 geeft een zichtkaart
van Mailly verstuurd op 21 december 1916 via de BLP met stempel zonder nummer.
De afzender behoort tot het 2de Linieregiment (B42) en de verdere
gegevens 2/3 kunnen op twee manieren geïnterpreteerd worden, namelijk als 2de compagnie
3de bataljon of als 2de bataljon 3de
compagnie. Meestal staat de bataljonsaanduiding rechts van de schuine streep.
De bestemmeling zit op het eiland Guernsey. Figuur 21 bewijst dat de genie van
de partij was. Getuige bovenstaand zichtkaartje van Mailly met als aanduiding
B55 2 Cie waarvan de betekenis 2de compagnie van het 2de
bataljon divisiegenie is. Ditmaal krijgen we een BLP-stempel met het nummer 8
en geslagen op 24 december 1916. Fig. 21 Met alle hiervoor getoonde stukken met B-codes
kunnen we afleiden dat zowel infanterie, artillerie en genie aanwezig waren.
Figuur 15 leert ons dan weer dat de transporteenheid van de 6de
divisie of delen daarvan zich niet te Mailly bevonden. Voor de 1ste
divisie brengt ons dit dan volgend lijstje van mogelijk aanwezige
legeronderdelen (hier met zowel de B- als de C-codes waarbij de laatste enkel
ter info worden meegegeven). De tweede tabel geeft dezelfde informatie voor de
6de legerdivisie waarbij de kolom met de B-codes enkel ter
illustratie is opgenomen.
Enkele opmerkelijke vaststellingen als we deze
twee tabellen met wat meer aandacht bekijken. Een aantal nieuwe infanterieregimenten
werden heropgericht tijdens (1ste divisie) en juist voor (6de
divisie) de oefenperiode te Mailly. We veronderstellen dat deze nieuwe eenheden
van de 1ste divisie niet aan de manoeuvres hebben deelgenomen wegens
het niet echt operationele karakter van die nieuwe regimenten. Welke B-codes
hadden ze trouwens moeten gebruiken? In de tabellen ziet men na de naam van het
regiment de tekst “heropgericht op 20/12/1916”. Het tegendeel zal slechts
bewezen worden door het vinden van stukken en voornamelijk voor de 6de
divisie. Het lijkt ons ietwat onlogisch zulke poststukken te kunnen aantreffen
voor de 1ste divisie vanwege het gebruik van de B-codes. Voor die
nieuwe regimenten waren immers geen B-codes voorzien. Enkele kleinere eenheden veranderen bij de
overgang van de B- naar de C-code ook van benaming. In de eerste tabel kan je
die overgangen dan ook zien terwijl ze in de tweede niet meer werden opgenomen
vanwege de vaststelling dat voor de 6de divisie de C-codes werden
gebruikt. Tot hiertoe hebben we slechts een tiental
verschillende postcodes kunnen terugvinden waarbij een duidelijk criterium de
aanwezigheid in het kamp van Mailly moet zijn. Voor het volgende stuk kunnen we
dat niet met zekerheid stellen vermits de “maréchal des logis fourrier” beweert
reeds een maand met verlof te zijn. Toch is zijn stuk voorzien van de code B51
en is het gestempeld in de aanwezigheidsperiode van de 1ste divisie
te Mailly. Fig. 22 Deze wenskaart werd
geschreven op 27 december 1916 en voorzien van een vertrekstempel op 31
december. Gefrankeerd met een rode 10 centiemen van de uitgifte 1915 gaat de
kaart naar Gouda via een passage bij de censuurdienst van Folkestone (1-lijnig
violet stempeltje “CENSURE MILITAIRE.” en ronde violette C.F.). De afzender is
lid van het 1ste Artillerieregiment en meer bepaald van de 2de
batterij “Mortiers Van Dueren”. De tweede paragraaf start met “Je suis déjà un
mois en congé”, wat niet bepaald in overeenstemming te brengen is met het
oefenkamp te Mailly. Heeft men bepaalde groepen militairen dan maar
voor de duur van de oefeningen met verlof gestuurd? Bij gebrek aan aanduidingen op de omslag en bij
gebrek aan briefinhoud kunnen we voor het volgende stuk ook niet vaststellen
dat het vanuit het kamp van Mailly werd verstuurd. Hierbij eerst een deel van
de achterzijde waar we onder de sluitstrook van de censuur de adressering van
de afzender vinden. Fig. 23 De afzender is lid van
het 3de regiment Carabiniers 5e compagnie (C295, deze
aanduiding kan men zien onder de gedrukte 130 op de sluitstrook). Vermits de
bestemmeling in Zwitserland woont krijgen we een frankering met 25 centiemen. Het
stuk vertrekt bij de Belgische legerposterij op 1 januari 1917. Misschien is
het ook wel voordien geschreven. We vinden nog een doorgang bij het militaire
kantoor op 3 januari (BLP zonder nummer van 3/I/17 geslagen op de sluitstrook).
Aankomst te Basel op 10 januari 1917. Mooi aanwezig zijn de verschillende
censuurelementen, namelijk een witte sluitstrook met in zwarte druk de tekst
“Censure Militaire” en het nummer 130, de in groen geslagen censornummerstempel
130 en de paraaf in anilinepotlood te paard op de strook en de omslag aan de
achterzijde. Fig 23bis Beelden uit het kamp Met de hiernavolgende beelden wensen we te
tonen wat onze Belgen ginder hebben gezien tijdens hun verblijf. We starten met
het station waar ze per trein zijn aangekomen. We hebben hiervoor reeds gezien
dat ze twee dagen onderweg zijn geweest. Fig. 24 De figuren 25 tot en met 30 worden verkleind
weergegeven. Fig. 25 Fig. 26 Fig. 27 Hierna dan nog enkele kaarten die de Belgische
aanwezigheid weergeven. Fig. 28 Fig. 29 Fig. 30 Gebruik van de zichtkaarten na
de oefenperiode Na hun verblijf hebben enkele Belgen in hun
ransel kaarten van Mailly meegezeuld naar het frontgebied en ze daar gebruikt
als support voor hun postale relaties met familie en bekenden, waarschijnlijk
om hen een beeld te geven van de omgeving. Fig. 31 Met de aanduiding “Front
Belge” bovenaan de achterzijde van de zichtkaart zijn we zeker dat de Belgen
zijn teruggekeerd vanuit Mailly. De manuele datering staat op 1 februari 17
terwijl in het vertrekstempel 3/II/17 gezien wordt. Spijtig genoeg heeft onze
Belg vergeten zijn militair adres te noteren. Gezien het gebruik van de
zichtkaart moet het iemand geweest zijn die daar aanwezig geweest was. De volgende zichtkaart geeft ons een algemeen
beeld van het kamp en is nog later gebruikt. Fig. 32 Deze zichtkaart geeft
een beeld van het kantonnementsgedeelte van het kamp. Werd verstuurd op 19 april
1917 via de BLP 4. De afzender geeft als adres C209 7me AB. De
vertaling hiervan is 6de regiment artillerie van de 6de
divisie 7de batterij (de AB staat voor Armée belge). Onze afzender
maakte dus hoogstwaarschijnlijk ook deel uit van de eenheden die geoefend
hebben in Mailly. De bestemmeling is een Belgische stationsbeambte (chef garde)
in het station van Terneuzen in Nederland. Waren er toen nog treinen tussen
Terneuzen en België en waarom een Belgische beambte? Het hospitaal Dat er af en toe wel eens een ongeluk zal
gebeuren in zulk oefenkamp staat buiten kijf. Een aanwezigheid gedurende
meerdere weken zal ook wel aanleiding geven tot een vraag tot toelating tot de
ziekenboeg. De Franse instructiekampen waren hier dan ook op voorzien. Tot
heden hebben we echter nog geen enkel poststuk mogen vinden waarbij de afzender
melding maakt van zijn aanwezigheid in het kamphospitaal. Wie helpt ons uit ons
lijden in onze zoektocht naar zulk stuk (om eventjes in de medische sfeer te
blijven met onze omschrijving). Fig. 33 Conclusies en vragen 1) We zien duidelijk de aanwezigheid van de
Belgen in de beschreven periode (half december 1916 tot eind januari 1917).
Verdere precisering van de data is echter noodzakelijk. 2) We vinden poststukken gefrankeerd met Belgische
postzegels. Moeten we hieruit besluiten dat er postbeambten aanwezig waren om
deze zegels te verkopen, de uitgaande briefwisseling te ontvangen en de
toekomende uit te delen? 3) Was er Belgisch stempelmateriaal aanwezig om
de vertrekkende stukken te ontwaarden? We denken van niet want we stellen vast
dat er toch verscheidene dagen overheen gaan tussen het schrijven van brief of
kaart en het aanbrengen van het vertrekstempel. De aanwezigheid van zowel de
BLP zonder nummer als de BLP 8 op de stukken bevestigt deze zienswijze. 4) Er werden geen speciale censuurmerken
aangetroffen. Op de enkele stukken met censuur die we bezitten komen de normale
aanduidingen voor. 5) Gezien het kleine aantal tot hiertoe
gevonden codes kunnen we ons de vraag stellen of de volledige legerdivisies
naar Mailly werden getransporteerd. Wie kan andere codes met zekerheid
aanbrengen? 6) Het gebruik van de B-codes bij de
aanwezigheid van de 1ste divisie mag op zijn minst eigenaardig
worden genoemd terwijl voor de 6de divisie de normaal gangbare codes
werden gebruikt. We kunnen enkel gissen naar de reden hiervoor. Bibliografie Pinet Th. (Capitaine-Commandant), Le Camp de Mailly 1916-1917: Les Belges sont dans la plaine, Bulletin de Cavalerie, N° 289, augustus 1991, blz. 1-4 Plovie L., Postcodes in gebruik bij de
Belgische strijdkrachten tijdens WO I, Studiekring Wereldoorlog I en II,
Jaargang 2, n° 4, November 1996, blz. 18-32 Plovie L., Postcodes tijdens de eerste
wereldoorlog, Studiekring Wereldoorlog I en II, Jaargang 3, n° 3, augustus 1997,
blz. 11-22 Silverberg R., Censure et Postes Militaires
Belges 1914-1929, Filatelistische uitgeverij Hector Raassens, Antwerpen, 1982 |